Suç Tarihinden Sonra Kanun Değişirse Hangisi Uygulanır?

Suç Tarihinden Sonra Kanun Değişirse Hangisi Uygulanır?

Ceza hukukunda zaman içinde kanunların değişmesi, suçların yargılanması sürecinde bazı karmaşalara neden olabilir. Özellikle bir kişinin suç işlediği tarihten sonra aynı fiil için cezada artış ya da azalma olması durumunda, hangi kanunun uygulanacağı büyük önem taşır. Türk Ceza Hukuku’nda bu durum lehe kanunun uygulanması ilkesi kapsamında ele alınır.

Lehe Kanun İlkesi Nedir?

Ceza yargılamasında en temel prensiplerden biri olan "lehe kanun" ilkesi, suçun işlendiği tarihten sonra yürürlüğe giren kanunlardan hangisi sanığın lehine ise onun uygulanmasını öngörür. Bu ilke, hem sanığın haklarını korumak hem de adaletin sağlanması açısından büyük önem taşır.

Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 7. maddesi bu konuyu açıkça düzenler:

“Suçun işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanun ile sonradan yürürlüğe giren kanun hükümleri farklı ise, failin lehine olan kanun uygulanır ve infaz olunur.”

Hangi Kanun Lehe Sayılır?

Birden fazla kanun arasında seçim yapılırken, yalnızca cezaların miktarları değil, infaz şekli, erteleme, hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), denetimli serbestlik gibi unsurlar da dikkate alınır.

Yani bir kanunda verilen ceza daha düşük olsa da, diğer kanunda failin lehine daha çok avantaj sağlayacak infaz hükümleri varsa, bu kanun tercih edilebilir.

Lehe Kanunun Belirlenmesi Süreci Nasıl İşler?

Yargılamayı yapan mahkeme, suç tarihinden sonra yürürlüğe giren kanun hükümlerini değerlendirir. Failin lehine olan kanunu tespit eder ve o hükmü uygular.

Örnek bir durum:

• Suç tarihi: 2019

• Eski kanunda ceza: 5 yıl hapis

• Yeni kanunda ceza: 4 yıl hapis, erteleme mümkün
  Eğer yeni kanunda failin cezası ertelenebiliyorsa ve bu durum fail için daha avantajlıysa, yeni kanun uygulanır.

Lehe Kanunun Uygulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar

1. Kapsamlı Değerlendirme Yapılır: Sadece cezanın süresi değil, infaz ve adli kontrol koşulları da dikkate alınır.

2. Mahkeme Takdir Yetkisine Sahiptir: Lehe kanunun hangisi olduğuna mahkeme karar verir.

3. Kanunlar Kısmen Uygulanamaz: Mahkeme, iki farklı kanunun birleştirilmiş versiyonunu uygulayamaz; yalnızca bir kanun tüm yönleriyle uygulanır.

4. İstinaf ve Temyiz İncelemesi: İlk derece mahkemesi karar verse de, istinaf veya Yargıtay aşamalarında da lehe kanun değerlendirmesi yapılabilir.

Zamanaşımı ve Lehe Kanun

Lehe kanun ilkesinin bir başka etkisi de zamanaşımı sürelerinde kendini gösterir. Yeni kanunda daha kısa bir zamanaşımı süresi öngörülmüşse, failin lehine olması sebebiyle bu süre esas alınabilir.

Ceza İnfazı Aşamasında Lehe Kanun

Hüküm kesinleştikten sonra bile, infaz aşamasında yürürlüğe giren lehe hükümler uygulanabilir. Örneğin, denetimli serbestlik süresinin uzatıldığı veya cezaların infaz şekillerinde yumuşama getirildiği durumlar, mahkum lehine uygulanır.

Anayasa ve Uluslararası Hukuktaki Yeri

Anayasa’nın 38. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 7. maddesi uyarınca da, bir kimsenin işlediği fiil suç değilse cezalandırılamayacağı ve cezanın lehe olan kanunla uygulanacağı açıkça belirtilmiştir.

Lehe Kanun Uygulamasında Sık Karşılaşılan Sorular

• Yeni yürürlüğe giren kanun geçici mi kalıcı mı fark eder mi?
  Hayır, süreklilik göstermeyen geçici kanunlar da lehe hükümler içeriyorsa uygulanabilir.

• Hüküm kesinleşmeden önce kanun değişirse ne olur?
  Lehe olan kanun hükümleri değerlendirilerek, fail lehine olan hükümler uygulanır.

• İnfaz sırasında kanun değişirse ne olur?
  Lehe hükümler infaz aşamasında da dikkate alınır. Bu durumda infaz hakimliğine başvurulabilir.

Sık Sorulan Sorular

Suç tarihinden sonra kanun değişirse otomatik olarak lehe kanun uygulanır mı?
Hayır. Mahkemenin, failin lehine olup olmadığını değerlendirerek karar vermesi gerekir.

Lehe kanun değerlendirmesi sadece ceza miktarı üzerinden mi yapılır?
Hayır. Erteleme, hükmün açıklanmasının geri bırakılması, denetimli serbestlik gibi faktörler de değerlendirmeye katılır.

Yargıtay kararı ile lehe kanun değişebilir mi?
Evet. İstinaf ya da Yargıtay incelemesinde lehe olan kanun belirlenebilir ve karar bu doğrultuda değiştirilebilir.

Failin lehine olan infaz düzenlemesi geçmişe dönük uygulanabilir mi?
Evet. Lehe infaz hükümleri, mahkumiyet kesinleştikten sonra bile uygulanabilir.

Kanun değişikliği sonrası ne yapılmalı?
Ceza alan kişi ya da vekili, lehe kanun değerlendirmesi yapılması için yargı organlarına başvuruda bulunabilir.

Ceza Davası Avukatı