İnşaat Sözleşmesindeki Cezai Şartların İptali

İnşaat sözleşmesindeki cezai şartların iptali, inşaat sektöründe hem yükleniciler hem de iş sahipleri için önemli bir hukuki konudur. Taraflar arasında yapılan inşaat sözleşmelerinde genellikle işin zamanında bitirilmesi, belirlenen niteliklere uygun şekilde yapılması gibi yükümlülüklerin ihlali halinde cezai şartlar düzenlenir. Ancak bu cezai şartların her zaman hukuken geçerli olduğu söylenemez. Türk Borçlar Kanunu ve Yargıtay içtihatları çerçevesinde, bazı durumlarda bu şartlar iptal edilebilir veya indirilebilir.

Bu yazıda, inşaat sözleşmesindeki cezai şartların iptaline ilişkin yasal düzenlemeler, iptal süreci, tarafların hakları ve dikkat edilmesi gereken noktalar detaylı biçimde ele alınmaktadır.

Cezai Şart Nedir?

Cezai şart, sözleşmede taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde ödeyeceği para veya katlanacağı yaptırımı ifade eder. İnşaat sözleşmelerinde en sık görülen cezai şart örnekleri:

İşin süresinde teslim edilmemesi
Malzeme veya işçilikte standartlara uyulmaması
İnşaatın eksik veya ayıplı teslim edilmesi
Teslim süresinin uzatılması halinde ek tazminat

Taraflar arasında düzenlenen cezai şart, Türk Borçlar Kanunu’nun 179 ve devamı maddeleriyle düzenlenmiştir.

Cezai Şartın İptali Mümkün mü?

Evet. Türk Borçlar Kanunu’na göre hâkim, aşırı gördüğü cezai şartı indirir veya hakkaniyete aykırı bulduğunda iptal edebilir. Bu durum özellikle:

Taraflar arasında açık bir dengesizlik olması
Cezai şartın fahiş şekilde yüksek belirlenmesi
Asıl borcun hiç veya kısmen ifa edilmiş olması
İhlalin kusurdan kaynaklanmaması

gibi hallerde gündeme gelir.

Örneğin yüklenici, mücbir sebep (deprem, salgın, idari engeller vb.) nedeniyle inşaata ara vermek zorunda kaldıysa cezai şart uygulanamayabilir.

İptal Süreci Nasıl İşler?

Cezai şartın incelenmesi: Sözleşmedeki maddeler ve cezai şartın hukuki geçerliliği analiz edilir.
İtiraz veya dava: Aşırı veya hakkaniyetsiz cezai şartın iptali için mahkemede dava açılabilir.
Hâkimin kararı: Hâkim, somut olayın şartlarını dikkate alarak cezai şartı iptal eder veya indirir.

Yargıtay kararlarında da cezai şartın fahiş olduğu ve hakkaniyete aykırı bulunduğu durumlarda indirildiği veya iptal edildiği görülmektedir.

Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

İş Sahibi: İnşaatın süresinde ve eksiksiz teslim edilmemesi durumunda cezai şart talep edebilir. Ancak bu şart hakkaniyete aykırıysa reddedilebilir.
Yüklenici: Haksız veya aşırı cezai şartlara karşı dava açarak iptal veya indirim talep edebilir.
Mücbir Sebep: Deprem, sel, savaş, pandemi gibi durumlarda cezai şartın uygulanmayabileceği unutulmamalıdır.

Uygulamada Dikkat Edilecek Noktalar

Cezai şart miktarı belirlenirken fahiş tutarlardan kaçınılmalıdır.
Tarafların yükümlülükleri açık ve net şekilde yazılmalıdır.
Hakkaniyete aykırı cezai şartlar mahkeme tarafından iptal edilebilir.
Ceza koşulu borcun ifasını tamamen engellememeli veya taraflardan birine haksız kazanç sağlamamalıdır.

Sık Sorulan Sorular

Soru: İnşaat sözleşmesinde cezai şartın tamamen kaldırılması mümkün mü?
Cevap: Evet, mahkeme hakkaniyete aykırı bulduğunda cezai şartı tamamen kaldırabilir.

Soru: Cezai şartın iptali için dava açmak zorunlu mu?
Cevap: Taraflar uzlaşamazsa dava açmak gerekir. Mahkeme şartın geçerliliğini değerlendirir.

Soru: Mücbir sebep halinde cezai şart uygulanır mı?
Cevap: Hayır, mücbir sebep varsa yüklenici cezai şarttan sorumlu tutulamaz.

Kartal İnşaat Avukatı