Tıbbi Müdahalede Bilgilendirme Yükümlülüğü

Tıbbi Müdahalede Bilgilendirme Yükümlülüğü, Tıbbi müdahale, bir hastaya yönelik teşhis, tedavi veya koruyucu sağlık hizmetleri gibi doğrudan vücut bütünlüğüne yönelik işlemleri ifade eder. Bu müdahaleler, sağlık çalışanlarının mesleki bilgisi ve teknik yeterliliğiyle yapılır. Ancak hukuken geçerli olabilmesi için tek başına tıbbi gereklilik yeterli değildir. Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun sayılabilmesi için, hastanın müdahale öncesinde bilgilendirilmiş rızasının alınması zorunludur. Bu da “bilgilendirme yükümlülüğü” olarak adlandırılır.

Bilgilendirme Yükümlülüğü Nedir?

Bilgilendirme yükümlülüğü, sağlık profesyonelinin hastayı yapılacak işlem hakkında yeterli ve doğru bilgiyle donatmasıdır. Bu yükümlülük sayesinde hasta, kendi sağlığı ve vücut bütünlüğü üzerinde bilinçli bir karar verebilir. Hastaya, yapılacak işlem, riskler, olası komplikasyonlar, alternatif tedavi yöntemleri ve işlemin sonuçları açıkça anlatılmalıdır.

Bu durum, “aydınlatılmış onam” kavramıyla ifade edilir. Yani hekim yalnızca işlem öncesi bir belge imzalatmakla yetinemez; hastanın gerçekten neye rıza gösterdiğini anladığından emin olmalıdır.

Hukuki Dayanaklar

Türkiye’de hasta haklarını ve bilgilendirme yükümlülüğünü düzenleyen birden fazla mevzuat vardır. Anayasa, bireyin vücut bütünlüğüne dokunulamayacağını açıkça ortaya koyar. Hasta Hakları Yönetmeliği ise, hastanın bilgilendirilmeden yapılan müdahaleyi reddetme hakkını düzenler. Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ceza Kanunu da, hekimin özen borcunu ve sorumluluklarını tanımlar.

Bu çerçevede bilgilendirme yükümlülüğü, yalnızca etik değil, aynı zamanda yasal bir zorunluluktur.

Bilgilendirme Kapsamında Hastaya Neler Anlatılmalı?

Bir hekimin hastayı bilgilendirirken dikkat etmesi gereken başlıca konular şunlardır:

Hastalık ve Durumun Açıklanması: Hastalığın tanısı, muhtemel nedenleri ve gidişatı hakkında bilgi verilmelidir.
Müdahalenin Niteliği: Yapılacak işlem veya tedavi yöntemi, kim tarafından, nerede ve nasıl uygulanacağı hastaya anlatılmalıdır.
Risk ve Komplikasyonlar: İşlemin taşıdığı riskler, yan etkiler ve olumsuz sonuçlar açıkça ifade edilmelidir.
Alternatif Yöntemler: Mevcut olan diğer tedavi veya girişim yöntemleri, avantajları ve dezavantajlarıyla açıklanmalıdır.
Tedaviyi Reddetme Durumu: Hasta tedaviyi kabul etmezse durumun nasıl ilerleyeceği, olası riskler belirtilmelidir.
Başarı ve Sonuç İhtimalleri: Tedavinin veya işlemin başarı oranı ve beklenen faydası açıklanmalıdır.
Sonraki Süreç ve Bakım: Müdahale sonrası yapılması gereken kontroller, dikkat edilmesi gereken noktalar hastayla paylaşılmalıdır.

Bu bilgiler, hastanın anlayabileceği sade bir dille sunulmalı ve gerektiğinde yazılı olarak da verilmelidir.

Geçerli Bir Rızanın Unsurları

Hasta bilgilendirildikten sonra rızasını beyan ederse bu “geçerli rıza” sayılır. Ancak bunun için bazı şartlar vardır:

Bilgilendirme yeterli ve anlaşılır olmalıdır.
Hasta bu bilgileri kavramış olmalıdır.
Rıza, baskı altında olmadan verilmelidir.
Rıza, belirli kapsamda ve zamanında alınmış olmalıdır.

Sadece bir form imzalamak geçerli rıza anlamına gelmez. Bu formun içeriğinin gerçekten anlatılması ve hastanın onayladığını anlaması gerekir.

İstisnai Durumlar

Her durumda bilgilendirme zorunlu değildir. Acil ve hayati risk taşıyan durumlarda, hastanın bilinci kapalıysa ya da zaman kaybı ölüm veya kalıcı hasar riski yaratıyorsa bilgilendirme yapılmadan müdahale edilebilir. Ayrıca bazı hastalar bilgilendirilmek istemediklerini yazılı olarak beyan edebilir. Bu gibi durumlarda bilgilendirme yükümlülüğü sınırlanabilir.

Bilgilendirme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesinin Sonuçları

Bilgilendirme yapılmadan yapılan tıbbi müdahaleler, çeşitli hukuki ve cezai sorumluluklar doğurur:

Maddi Tazminat: Hasta, bilgilendirme yapılmadan yapılan müdahale sonucu zarar görmüşse tedavi masraflarını, gelir kaybını veya diğer maddi zararlarını isteyebilir.
Manevi Tazminat: Kişinin bilgilendirilmeden yapılan müdahaleye maruz kalması, karar alma özgürlüğüne bir müdahale olduğu için manevi tazminat hakkı doğurabilir.
Ceza Sorumluluğu: Bilgilendirme olmadan yapılan müdahale ciddi zarar doğurmuşsa “kasten” veya “taksirle yaralama” suçları kapsamında değerlendirilerek cezai yaptırım uygulanabilir.
Etik ve Disiplin Sorumluluğu: Hekim, mesleki etik kuralları ihlal ettiği için disiplin cezalarına maruz kalabilir.
Kurumsal Sorumluluk: Özel hastaneler ve sağlık kuruluşları da çalışanlarının bu yükümlülüğü yerine getirmemesi nedeniyle sorumlu tutulabilir.

Soru – Cevap

Soru: Tıbbi müdahalede bilgilendirme yükümlülüğü her zaman zorunlu mudur?
Cevap: Hayati tehlike veya acil müdahale gereken durumlarda, hastanın bilinci kapalıysa bilgilendirme yapılmadan işlem yapılabilir. Ancak bu istisnalar dışında bilgilendirme zorunludur.

Soru: Sadece rıza formu imzalamak yeterli midir?
Cevap: Hayır. Form tek başına yeterli değildir; hastanın bilgilendirilerek neye onay verdiğinin açıklanması ve hastanın bunu anlaması gerekir.

Soru: Bilgilendirme yapılmadan müdahale edildi ama zarar oluşmadı. Yine de dava açılabilir mi?
Cevap: Evet. Zarar doğmamış olsa bile kişinin bilgilendirilme hakkı ihlal edildiği için manevi tazminat talep edilebilir.

Soru: Hekim bilgilendirme yaptığını ispatlamak zorunda mı?
Cevap: Evet. Hekim veya sağlık kuruluşu, bilgilendirmenin yapıldığını yazılı veya başka delillerle kanıtlamakla yükümlüdür.

Kartal Miras Avukatı