Velayet davasında anne-baba eşit şartlarda mıdır?

Boşanma süreci, özellikle çocukların velayetinin belirlenmesi aşamasında aile bireylerini duygusal ve hukuki olarak ciddi biçimde etkileyen bir süreçtir. Tarafların anlaşma sağlayamaması durumunda mahkeme kararıyla çocukların kimin yanında kalacağı belirlenir. Bu aşamada sıkça gündeme gelen sorulardan biri de, “Velayet davasında anne ve baba eşit şartlarda mı değerlendirilir?” sorusudur. Bu yazıda, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde anne ve babanın velayet hakkındaki konumu, mahkemenin değerlendirme kriterleri ve uygulamada karşılaşılan örneklerle konuyu detaylandıracağız.

Velayet hakkı nedir?

Velayet, küçük yaştaki çocukların korunması, eğitimi, sağlığı ve temel ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla anne ya da babaya tanınan hukuki sorumluluktur. Türk Medeni Kanunu’na göre, evlilik birliği devam ettiği sürece anne ve baba velayeti birlikte kullanır. Ancak boşanma sonrası velayet, mahkeme tarafından anne ya da babadan birine verilir.

Mahkemeler velayet kararında hangi kriterleri dikkate alır?

Velayet kararlarında temel ilke çocuğun yüksek yararıdır. Bu ilke doğrultusunda, aşağıdaki hususlar dikkate alınır:

Çocuğun yaşı
Anne ve babanın ekonomik durumu
Çocuğun eğitimi ve psikolojik gelişimi
Tarafların yaşam koşulları
Çocuğun taraflardan biriyle kurduğu duygusal bağ
Tarafların çocuğa ayırabileceği zaman ve ilgi
Tarafların çocuk üzerindeki etkisi (şiddet, ihmal gibi durumlar)

Anne ve baba eşit mi değerlendirilir?

Teorik olarak, Türk Medeni Kanunu gereği anne ve baba arasında cinsiyet temelli bir ayrım yapılmaksızın eşit şartlarda değerlendirme yapılır. Mahkemeler, karar verirken hangi tarafın çocuk için daha uygun ortam sağlayacağına bakar.

Ancak uygulamada bazı durumlar bu eşitliği fiilen etkileyebilir. Özellikle:

Küçük yaştaki çocukların anne bakımına daha fazla ihtiyaç duyduğu düşüncesi
Annenin çocuğun eğitim, beslenme, sağlık ve psikolojik gelişimine daha fazla katkı sunabileceği yönündeki kanaat
Babanın iş yoğunluğu nedeniyle çocukla yeterince zaman geçirememe durumu

Bu tür nedenlerle mahkemeler özellikle okul öncesi çocuklarda velayeti anneye verme eğilimindedir. Ancak bu, babanın hiçbir şartta velayet alamayacağı anlamına gelmez.

Yargıtay'ın görüşü nedir? (Emsal Karar)

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2017/4983 E., 2018/1283 K. sayılı kararında şu ifadeler yer alır:

“Velayet hakkı anne veya babadan hangisinin yanında çocuğun ruhsal, fiziksel ve sosyal gelişimini daha sağlıklı sürdürebileceği göz önünde bulundurularak verilmelidir. Sırf cinsiyet esas alınarak velayet hakkı belirlenemez.”

Bu karar, anne ve babanın hukuki anlamda eşit değerlendirilmesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.

Ortak velayet mümkün mü?

Türk hukuk sisteminde boşanma sonrası ortak velayet uzun süre mümkün değildi. Ancak 2016 yılında Anayasa Mahkemesi’nin verdiği karar doğrultusunda, tarafların anlaşması ve çocuğun menfaatine olması koşuluyla ortak velayet de mümkün hale gelmiştir. Bu durumda, çocukla ilgili tüm kararlar taraflar birlikte alır.

Uygulamada karşılaşılan durumlar

Her dava kendi koşulları içinde değerlendirilse de, bazı genel durumlar şu şekildedir:

Anne şiddet veya ihmalle suçlanıyorsa, baba lehine karar çıkabilir.
Baba alkol veya madde bağımlılığı gibi olumsuz alışkanlıklara sahipse, anne lehine karar verilme ihtimali artar.
Çocuğun yaşı büyüdükçe (özellikle 12 yaş sonrası), çocuğun görüşü dikkate alınır.
Çocuk okul çağındaysa ve okuluna yakın olan tarafın yanında daha düzenli bir yaşam sürdürebilecekse, bu da mahkemeyi etkileyebilir.

Çocuğun görüşü dikkate alınır mı?

Evet. Özellikle 12 yaş ve üzeri çocuklarda, çocuğun görüşü velayet kararında önemlidir. Ancak bu görüşün çocuğun serbest iradesiyle oluşmuş olması gerekir. Baskı altında ya da yönlendirilmiş beyanlar dikkate alınmaz.

Velayet kararı kesin midir? Değiştirilebilir mi?

Velayet kararı kesin olmakla birlikte, şartların değişmesi halinde yeniden dava açılarak velayet değişikliği talep edilebilir. Örneğin:

Velayet sahibi ebeveynin çocuğa karşı ilgisizliği
Şiddet uygulaması
Yaşam koşullarının çocuğun gelişimine zarar vermesi

gibi durumlar, velayetin diğer tarafa verilmesi için gerekçe olabilir.

Sonuç

Velayet davasında, mahkemeler anne ve babayı yasal olarak eşit değerlendirse de, uygulamada çocuğun yaşı, tarafların yaşam şartları ve çocuğun yüksek yararı gibi kriterler sonucu etkiler. Bu nedenle, anne ya da baba velayet talebinde bulunurken, çocuğa sunabilecekleri imkanları somut verilerle ortaya koymaları önemlidir.

Sık Sorulan Sorular

Velayet davasında cinsiyet ayrımı yapılır mı?
Hayır. Kanunen anne ve baba eşit değerlendirilir. Ancak çocuğun yaşı ve ihtiyaçları dikkate alınarak karar verilir.

Velayet davasında çocuğun tercihi etkili olur mu?
12 yaş ve üzerindeki çocukların görüşü dikkate alınır. Ancak bu tercih tek başına belirleyici değildir.

Ortak velayet boşanma sonrası mümkün mü?
Evet. Tarafların anlaşması ve çocuğun yararı göz önüne alınarak ortak velayet kararı verilebilir.

Velayet kararı değiştirilebilir mi?
Evet. Şartların değişmesi halinde velayetin değiştirilmesi için dava açılabilir.

Boşanma Avukatı