Yargılama Sürecinde Hakimin Takdir Yetkisi

Ceza yargılaması sürecinde, hâkimin sadece yasaları uygulamakla sınırlı bir görevi yoktur; aynı zamanda olayın somut koşullarını değerlendirerek “takdir yetkisini” kullanması da gerekir. Peki bu yetki nedir, sınırları nelerdir ve ne zaman ihlal olur?

Bu yazıda, “Hakimin takdir yetkisi ne demek?”, “Yasalar karşısında keyfilik midir?”, “Kararlara nasıl yansır?” gibi sorulara ayrıntılı cevaplar bulacak ve hak arama yollarına dair ipuçları edineceksiniz.

Takdir Yetkisi Nedir?

Takdir yetkisi, yargılamayı yürüten hâkimin, kanunda açıkça belirlenmeyen veya farklı biçimlerde uygulanabilen durumları, olayın özelliklerine göre değerlendirerek karar vermesidir.

Ceza yargılamasında takdir yetkisi, özellikle:

Ceza miktarının belirlenmesinde,
Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasında (HAGB),
Tutuklama, adli kontrol gibi koruma tedbirlerinde,
Delil değerlendirmelerinde,
Hükmün ertelenmesi ya da seçenek yaptırımlara çevrilmesinde kullanılır.

Takdir Yetkisi Keyfilik Değildir

En önemli nokta şudur:
Takdir yetkisi sınırsız değildir. Hâkim her ne kadar olayın koşullarını göz önüne alsa da kararlarını:

Anayasaya,
Ceza Muhakemesi Kanunu’na (CMK),
Ceza Kanunu’na (TCK)
uygun şekilde vermek zorundadır.

Her kararın gerekçeli ve objektif olması, denetlenebilir olması şarttır. Aksi hâlde bu kararlar, üst mahkemelerce bozulabilir.

Hâkimin Takdir Yetkisini Kullandığı Durumlara Örnekler

1. Cezada Alt ve Üst Sınırlar Arasında Seçim

Örneğin Türk Ceza Kanunu'nda bir suç için "1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası" öngörülmüşse, hâkim suçun ağırlığına, sanığın pişmanlığına veya suçun işleniş biçimine göre alt veya üst sınırdan ceza verebilir.

2. HAGB Kararı Verilmesi

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), hâkimin takdirindedir. Sanık her ne kadar şartları taşısa da, hâkim HAGB’yi uygun görmeyebilir. Ancak bu karar gerekçeli olmak zorundadır.

3. Tutuklama ya da Adli Kontrol Kararı

Hâkim, delil durumuna göre tutuklama yerine adli kontrol veya serbest bırakma kararı verebilir. Ancak bu takdir yetkisi özgürlük hakkı ile doğrudan ilişkili olduğu için dikkatli kullanılması gerekir.

4. Delillerin Değerlendirilmesi

Delillerin ne derece güçlü olduğuna, tanıkların güvenilirliğine hâkim karar verir. Bu değerlendirme sübjektif gibi görünse de hukuki denetime tabidir.

Takdir Yetkisi Sınırlandırılabilir mi?

Evet. Takdir yetkisinin kötüye kullanıldığı, gerekçesiz, hukuka aykırı veya çelişkili kararlar verildiği durumlarda:

İstinaf başvurusu yapılabilir (Bölge Adliye Mahkemesi),
Temyiz yolu kullanılabilir (Yargıtay),
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir (Adil yargılanma hakkının ihlali iddiası ile).

Yargıtay Ne Diyor?

Yargıtay, birçok kararında şunu vurgular:

“Takdir yetkisi sınırsız değildir. Gerekçesiz olarak HAGB verilmemesi, cezadan sapma yapılması, delillerin yok sayılması, hak ihlali doğurur.”

Bu nedenle, hâkimin takdir yetkisini kullandığı kararların denetlenebilir, hukuki gerekçelerle desteklenmiş ve sanığın savunma hakkını zedelememiş olması gerekir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Hakimin takdir yetkisi karara itiraz edilebilir mi?
Evet. Özellikle keyfi, gerekçesiz ya da hukuka aykırı biçimde kullanıldığında istinaf ve temyiz yolları açıktır.

Takdir yetkisi, davanın sonucunu değiştirir mi?
Kesinlikle. Ceza miktarı, erteleme, HAGB ya da hükmün açıklanması gibi hayati kararlarda belirleyicidir.

HAGB hakkım varken hâkim neden reddetti?
Hâkim, sanığın kişiliği, duruşmadaki tavrı, suçun niteliği gibi nedenlerle HAGB vermeyebilir. Ancak bunu yazılı ve somut şekilde gerekçelendirmelidir.

Takdir yetkisi sadece cezayla mı ilgilidir?
Hayır. Tutuklama, adli kontrol, tanık çağırma, bilirkişi atama gibi birçok ara kararda da kullanılır.

Takdir Yetkisi Adalet İçin Vardır, Keyfilik İçin Değil

Hâkimin takdir yetkisi, yargılama sürecine esneklik ve adalet kazandırmak için tanınmıştır. Ancak bu yetki, mutlak bir serbesti değil, sınırlı ve denetlenebilir bir güçtür. Hukuka aykırı biçimde kullanıldığında sanığın hayatını doğrudan etkileyen hatalara neden olabilir. Bu nedenle takdir yetkisine dayalı kararlarda deneyimli bir ceza avukatıyla hareket etmek, hak kaybının önüne geçmek için önemlidir.

Ceza Davası Avukatı