Acele kamulaştırma nedir? İtiraz nasıl yapılır?

Kamulaştırma, devletin veya kamu tüzel kişiliği olan kurumların, kamu yararı gerekçesiyle özel mülkiyetteki taşınmazlara müdahale etmesi anlamına gelir. Ancak bazı durumlarda kamulaştırma süreci hızlandırılarak “acele kamulaştırma” adı verilen özel bir uygulamaya başvurulabilir. Bu yazıda acele kamulaştırmanın ne olduğu, hangi durumlarda uygulandığı, nasıl yürütüldüğü ve bu işleme karşı nasıl itiraz edilebileceği detaylı şekilde ele alınacaktır. Ayrıca Kartal ve İstanbul Anadolu Yakası bölgesinde karşılaşılabilecek uygulama örneklerine de değinilecektir.

Acele Kamulaştırma Nedir?

Acele kamulaştırma, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesi kapsamında düzenlenmiş özel bir kamulaştırma türüdür. Normal kamulaştırma süreci ortalama olarak aylar sürebilirken, acele kamulaştırma durumunda taşınmaz mal, dava sonucunu beklemeye gerek kalmaksızın devlet ya da kamu kurumunun eline geçebilir.

Bu yöntem, özellikle afet durumlarında, enerji projelerinde, savunma ihtiyaçlarında veya stratejik yatırımlar için kullanılmaktadır. Acele kamulaştırma ile amaçlanan, kamu yararının gecikmeksizin sağlanmasıdır. Ancak bu süreç, hak sahipleri açısından bazı riskleri de beraberinde getirir. Hak sahipleri çoğu zaman kısa süre içinde tahliye edilmek zorunda kalabilir ve bedel konusunda yaşanabilecek anlaşmazlıklar da mahkeme yoluyla çözülmeye çalışılır.

Acele Kamulaştırma Hangi Durumlarda Uygulanır?

Acele kamulaştırma uygulamasına, aşağıdaki hallerde sıkça başvurulmaktadır:

Deprem, sel, heyelan gibi doğal afetlerin ardından acil yapılaşma ihtiyacı
Savunma ve güvenlikle ilgili stratejik yatırımlar (örneğin askeri bölgeler, sınır güvenliği)
Enerji projeleri (baraj, elektrik iletim hatları, doğalgaz boru hatları gibi)
Karayolu, demiryolu, havalimanı gibi büyük ulaşım altyapıları
Kentsel dönüşüm alanları
Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle “ivedi” kabul edilen diğer projeler

Bu alanlar içinde İstanbul, Kartal ve çevresi gibi gelişmekte olan yerleşim bölgelerinde acele kamulaştırmaya daha sık rastlanabilmektedir.

Acele Kamulaştırma Süreci Nasıl İşler?

Kamu Yararı Kararı: İlk olarak ilgili idare, acele kamulaştırmanın gerekliliğini tespit eder ve proje bazlı kamu yararı kararı alır.
Cumhurbaşkanlığı Kararı: Ardından acele kamulaştırmaya ilişkin karar Cumhurbaşkanlığı tarafından alınarak Resmî Gazete'de yayımlanır.
Mahkemeye Başvuru: Kararın ardından idare, taşınmazın bulunduğu yerdeki Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurarak taşınmazın bedelinin tespiti ve tescili davasını açar.
Bedel Tespiti: Mahkeme bilirkişi aracılığıyla taşınmazın değerini belirler ve tespit edilen bedel, idare tarafından hak sahibinin adına bankaya yatırılır.
El Atma: Bedelin yatırılması ile birlikte idare, mahkeme kararıyla taşınmaza derhal el koyabilir. Böylece taşınmaz fiilen kamu kurumuna geçer.
Tapu Tescili: Son aşamada tapu kaydı kamu kurumu adına geçirilir.

Bu sürecin “acele” niteliği, tapu devri ve tahliye işlemlerinin dava sonlanmadan önce yapılabilmesine imkân tanımasındadır.

Acele Kamulaştırmaya İtiraz Edilebilir mi?

Evet, acele kamulaştırmaya karşı hak sahiplerinin itiraz hakkı vardır. Ancak bu süreç normal kamulaştırmadan farklı şekilde işler.

1. İdari İşlem İptal Davası

Cumhurbaşkanlığı kararı bir idari işlem olduğundan, Danıştay nezdinde iptal davası açılabilir. Bu dava, kararın hukuka aykırılığına dayanmalıdır. Örneğin kamulaştırma işleminin kamu yararı içermemesi, projede zaruret bulunmaması gibi nedenler öne sürülebilir. Ancak bu süreçte yürütmenin durdurulması kararı alınmadığı sürece idare, taşınmazı kullanmaya devam edebilir.

2. Kamulaştırma Bedeline İtiraz Davası

Mahkemenin belirlediği bedel yeterli görülmezse, taşınmaz sahibi bu bedele karşılık bedel artırım davası açabilir. Bu davada bilirkişi raporlarına itiraz edilerek daha yüksek bedel talep edilebilir.

3. Kamulaştırmasız El Atma Davası

Eğer idare, kamulaştırma sürecini usulüne uygun şekilde işletmemişse ve taşınmaza el koymuşsa, hak sahibi “kamulaştırmasız el atma” davası açabilir. Bu dava sonucunda ya taşınmazın iadesi ya da değerinin tazmini sağlanabilir.

İstanbul ve Kartal Bölgesinde Acele Kamulaştırma Uygulamaları

İstanbul gibi büyükşehirlerde özellikle ulaşım projeleri, kentsel dönüşüm ve afet sonrası yeniden yapılaşma süreçlerinde acele kamulaştırma uygulamaları artmıştır. Kartal, İstanbul’un kentsel dönüşüm odaklı ilçelerinden biridir. Deprem riski yüksek olan bu bölgede kamu kurumları sık sık acele kamulaştırma yetkisine başvurabilmektedir. Örneğin bir okul, yol projesi veya konut projesi için kısa sürede uygulamaya geçmek amacıyla vatandaşların mülklerine acele kamulaştırma yoluyla müdahale edilebilmektedir.

Acele Kamulaştırmada Hak Kaybı Yaşanır mı?

Acele kamulaştırma, hak sahiplerinin taşınmazlarını çok kısa süre içinde kaybetmelerine neden olabildiği için birçok yönden hak kayıplarına yol açabilir. Özellikle:

Yetersiz veya eksik bedel ödemesi
Değer tespiti sürecinde hak sahibinin yeterince bilgilendirilmemesi
Eşitlik ilkesine aykırı uygulamalar
Tahliye için yeterli süre tanınmaması

Bu sebeplerle sürecin hukuki takibi ve uzman desteği büyük önem taşır.

Sonuç

Acele kamulaştırma, kamu yararı gerekçesiyle mülkiyet hakkına doğrudan ve hızlı bir şekilde müdahale edilmesini sağlar. Ancak bu süreçte hak sahiplerinin bilgi eksikliği veya süreci takip edememesi nedeniyle ciddi mağduriyetler yaşanabilir. İstanbul Anadolu Yakası ve Kartal gibi bölgelerde yaşayanlar, acele kamulaştırma kararıyla karşılaştıklarında bu sürecin tüm hukuki yönlerini detaylı şekilde incelemeli ve gerektiğinde uzman bir danışmandan destek almalıdır.

Sık Sorulan Sorular

Acele kamulaştırma kararı çıktıktan sonra ne kadar sürede taşınmaz boşaltılmalıdır?
Mahkeme kararıyla el koyma işlemi yapılır yapılmaz taşınmaz tahliye edilmelidir. Ancak bazı durumlarda ek süre tanınması mümkündür.

Acele kamulaştırmada bedel ödemesi ne zaman yapılır?
Mahkeme tarafından belirlenen bedel, tapu devrinden önce banka aracılığıyla hak sahibi adına yatırılır.

Acele kamulaştırma iptal edilebilir mi?
Cumhurbaşkanlığı kararına karşı Danıştay’da iptal davası açılabilir. Ancak yürütmenin durdurulması alınmadıkça işlem devam eder.

Acele kamulaştırmada ev sahibinin itiraz hakkı var mı?
Evet. Hem idari işlemin iptali hem de kamulaştırma bedelinin artırılması yönünde hukuki başvuru yapılabilir.

Gayrimenkul ve Emlak Hukuku Avukatı