Uluslararası Ticaret Hukukunda Sözleşme İhlalleri

Uluslararası ticaret, farklı ülkelerde faaliyet gösteren tarafların mal veya hizmet alışverişi yaptığı, yüksek tutarlı ve karmaşık bir ekonomik yapıyı kapsar. Bu ilişkilerin hukuki dayanağı ise uluslararası ticaret sözleşmeleridir. Ancak zaman zaman taraflardan biri, sözleşmede yer alan yükümlülüklerini yerine getirmeyerek sözleşme ihlali (breach of contract) gerçekleştirir.
Bu durumda devreye Uluslararası Ticaret Hukuku ve tahkim/mahkeme süreçleri girer. Etkili bir hak arama veya savunma süreci, ihlalin türünün ve sonuçlarının doğru analiz edilmesine bağlıdır.

Uluslararası Ticaret Hukuku Nedir?

Uluslararası ticaret hukuku, sınır ötesi mal ve hizmet ticaretine ilişkin kuralları belirleyen bir hukuk dalıdır.
Bu alanda en önemli kaynaklar:

CISG (Viyana Satım Sözleşmesi)
INCOTERMS (Uluslararası Teslim Şartları)
UNIDROIT İlkeleri
Lex Mercatoria (Ticari teamül hukuku)

Bu düzenlemeler, farklı ülkelerdeki taraflar arasında adil ve öngörülebilir bir ticaret düzeni kurmayı amaçlar.

Uluslararası Ticaret Sözleşmelerinde İhlal Türleri

Sözleşme ihlali, taraflardan birinin yükümlülüğünü zamanında, doğru biçimde veya hiç yerine getirmemesi durumunda ortaya çıkar.
Uluslararası hukukta ihlaller üç ana kategoride değerlendirilir:

1. Temel (Esaslı) İhlal (Fundamental Breach)

Sözleşmenin amacını tamamen ortadan kaldıran ihlaldir.
Örneğin, Almanya’dan alınan bir makinenin sözleşmede belirtilen kapasitede çalışmaması veya tamamen arızalı teslim edilmesi esaslı ihlal olarak kabul edilir.
Bu durumda karşı taraf, sözleşmeyi feshetme ve zarar tazmini talebinde bulunabilir.

2. Kısmi İhlal (Partial Breach)

Taraf yükümlülüğünü yerine getirir, ancak eksik veya hatalı şekilde.
Örneğin, 10.000 adet ürünün 9.000 adedinin zamanında teslim edilmesi ama 1.000 adedinin gecikmesi.
Bu tür ihlallerde uygun süre verme, onarım talebi veya bedel indirimi gibi çözümler öne çıkar.

3. Gecikme (Delay) İhlali

Teslim veya ödeme süresinin aşılması durumudur.
INCOTERMS 2020 kurallarına göre belirlenen teslim tarihleri aşılırsa, taraf gecikme tazminatı talep edebilir.
Örneğin, FOB teslimli bir gemi yüklemesinin 15 gün gecikmesi, alıcının üretim planını aksatabilir ve bu nedenle zararın tazmini istenebilir.

Sözleşme İhlalinin Hukuki Sonuçları

Uluslararası ticarette ihlalin ciddiyetine göre farklı hukuki sonuçlar doğar.
CISG’ye göre alıcı veya satıcı, ihlale karşı şu haklara sahiptir:

İfa talebi (Specific performance)
- Taraf, sözleşmenin yerine getirilmesini talep edebilir.
Sözleşmeden dönme (Termination)
- Esaslı ihlal halinde sözleşme feshedilebilir.
Zarar tazmini (Damages)
- Maddi zararlar yanında bazı durumlarda manevi zarar da talep edilebilir.
Bedel indirimi (Price reduction)
- Teslim edilen mal kusurluysa, alıcı bedelde indirim talep edebilir.

Zarar Tazmini ve Hesaplama Yöntemleri

Zarar tazmini, uluslararası sözleşme ihlallerinde en sık başvurulan çözümdür.
Tazminat hesabında dikkate alınan unsurlar:

Doğrudan zararlar: Ürün kaybı, üretim durması, taşıma giderleri
Dolaylı zararlar: İtibar kaybı, pazar payı kaybı
Kar kaybı (Loss of profit): İhlal nedeniyle gerçekleşmeyen gelir

Örneğin, 2023 yılında ICC Tahkim Mahkemesi’nde görülen bir davada, Fransız bir alıcı, Çinli tedarikçiden aldığı tekstil ürünlerinde kalite sorunları nedeniyle 450.000 dolar kar kaybı tazminatı kazanmıştır.

Sözleşme İhlallerinde İspat ve Delil Yönetimi

Uluslararası tahkim veya mahkeme süreçlerinde ispat yükü genellikle iddia sahibindedir.
Bu nedenle:

Tüm yazışmalar, e-postalar ve sevk belgeleri saklanmalı,
Sözleşmede “delil şartı” maddesi açıkça düzenlenmeli,
Elektronik deliller (e-fatura, kargo takip, sözleşme ekleri) yedeklenmelidir.

2024 yılında LCIA’da görülen bir davada, yalnızca e-posta yazışmalarıyla teslimatın gecikmediği kanıtlanmış ve davalı taraf 2 milyon dolarlık tazminattan kurtulmuştur.

Mücbir Sebep (Force Majeure) Savunması

Taraflardan biri, sözleşme yükümlülüğünü yerine getirememesini mücbir sebep olarak gösterebilir.
Savaş, doğal afet, pandemi veya devlet kısıtlamaları bu kapsamda değerlendirilir.
CISG’nin 79. maddesine göre, mücbir sebep koşulları oluştuğunda taraf sorumluluktan kurtulur.

Örnek: COVID-19 sürecinde Çin’deki ihracat kısıtlamaları nedeniyle mal sevkiyatını yapamayan üreticiler, tahkimde mücbir sebep savunmasıyla haklı bulunmuştur.

Uluslararası Sözleşmelerde Risk Azaltma Yöntemleri

Sözleşme ihlali riskini azaltmak için şirketler şu önlemleri almalıdır:

Sözleşmeye açık ceza ve tazminat maddeleri eklenmeli,
Tahkim şartı (örneğin ICC, LCIA veya ISTAC) mutlaka yer almalı,
Sigorta teminatı (mal, taşıma, ödeme) sağlanmalı,
Teslim şekli (INCOTERMS) açıkça belirtilmelidir.

Ayrıca, sözleşme öncesi hukuki risk analizi yapmak, ileride doğabilecek uyuşmazlıkları önlemede büyük avantaj sağlar.

Örnek Olay İncelemesi

Bir Türk şirketi, Kanada merkezli bir alıcıyla “CIF Montreal” teslim şartlı mal satış sözleşmesi yapmıştır.
Sevkiyat sonrası alıcı, ürünlerin bozulmuş olduğunu iddia ederek bedel ödemesini durdurur.
Türk şirket ise ürünlerin sevkiyat öncesi sağlam olduğunu belgeleyerek ICC tahkimine başvurur.

Savunma stratejisi şu temellere dayanır:

Teslim öncesi kalite raporu ile ispat,
Sigorta poliçesi üzerinden zararın tazmini,
Tahkim şartına uygun dava açılışı.

Sonuç olarak, tahkim heyeti Türk şirketini haklı bulur ve 1,2 milyon dolarlık bedelin ödenmesine karar verir.
Bu örnek, sözleşme ihlallerinde belge ve sözleşme dili uyumunun önemini açıkça gösterir.

Uluslararası Tahkim ve Yargı Yolu Seçimi

Sözleşme ihlali durumunda hangi yargı yoluna gidileceği, sözleşmedeki uyuşmazlık çözüm maddesine bağlıdır.
En yaygın seçenekler:

Uluslararası Tahkim (ICC, LCIA, ICSID, ISTAC)
Milli mahkemeler (örneğin Türk Ticaret Mahkemeleri)

Tahkim, genellikle gizlilik ve hız avantajı nedeniyle tercih edilir. Ancak sözleşmede açık bir tahkim şartı yoksa, davalar mahkeme yolu ile görülür.

İhlalden Önce ve Sonra Tarafların Yapması Gerekenler

İhlal Öncesi:

Risk analizi yapılmalı,
Sözleşmeye açık “temerrüt” ve “fesih” maddeleri eklenmeli,
Tüm teslimat ve ödeme kanıtları saklanmalıdır.

İhlal Sonrası:

Karşı tarafa ihtar gönderilmeli,
Uygun süre tanınmalı,
Tahkim veya dava yoluna başvurulmadan önce uzlaşma denemesi yapılmalıdır.

Bu adımlar, hem yasal hakların korunmasını hem de gereksiz dava maliyetlerinin önlenmesini sağlar.

Sık Sorulan Sorular

1. Uluslararası ticarette sözleşme ihlali nedir?
Taraflardan birinin sözleşmedeki yükümlülüğünü zamanında veya uygun şekilde yerine getirmemesi durumudur.

2. İhlal halinde hangi yollar izlenebilir?
Taraf, zarar tazmini, sözleşmeden dönme veya ifa talebi haklarını kullanabilir.

3. Hangi hukuk uygulanır?
Genellikle sözleşmede belirtilen uygulanacak hukuk geçerlidir; belirtilmemişse sözleşmenin en sıkı ilişkili olduğu ülke hukuku uygulanır.

4. Uluslararası tahkim mi mahkeme mi daha avantajlı?
Tahkim, hızlı ve gizli bir süreç sunduğu için çoğu zaman daha avantajlıdır.

5. Mücbir sebep savunması her durumda kabul edilir mi?
Hayır, ancak olay tarafın kontrolü dışındaysa ve yükümlülüğün yerine getirilmesini imkânsız kılmışsa geçerli olur.

6. Tazminat miktarı nasıl belirlenir?
Gerçek zarar, kar kaybı ve dolaylı zararlar dikkate alınarak hesaplanır.

7. Teslim gecikmesinde alıcı ne yapabilir?
Gecikme tazminatı talep edebilir veya sözleşmeden dönebilir.

8. İhlal durumunda faiz talep edilebilir mi?
Evet, çoğu uluslararası sözleşmede gecikme faizi oranı önceden belirlenir.

9. INCOTERMS ihlali sözleşme ihlali sayılır mı?
Evet, çünkü teslim şekli sözleşmenin ayrılmaz bir parçasıdır.

10. Sözleşme ihlali halinde Türk mahkemeleri yetkili olabilir mi?
Eğer sözleşmede Türk hukuku veya Türkiye tahkim yeri belirtilmişse, evet.

Uluslararası ticaret sözleşmelerinde ihlal, yalnızca ekonomik değil, itibar ve güven kaybı riski de taşır.
Bu nedenle, her sözleşme aşamasında profesyonel bir hukuki danışmanlık almak büyük önem taşır.
İhlal sonrası doğru strateji, milyonlarca dolarlık zararın önüne geçebilir.

Kartal Avukat, uluslararası sözleşme hazırlığı, ihlal analizi ve tahkim süreçlerinde deneyimiyle işletmelere güvenli bir hukuki zemin sunar.
Sözleşme ihlaliyle karşı karşıyaysanız, doğru hukuki adımı atmak için hemen bizimle iletişime geçin.

Kartal Uluslararası Dava Avukatı